Prof. Dr. Emeran Mayer’a göre “ideal sağlık, fiziksel, zihinsel, duygusal, manevi ve sosyal olarak tam bir iyilik halinde olma durumu olarak tanımlanır ve bu durum yüksek bir zindelik, ideal bir kişisel performans ve üretkenlikle birliktedir. Diğer bir deyişle, kendisini rahatsız eden bir yakınması olmayan ve ayrıca mutlu, iyimser olan, pek çok arkadaşı bulunan ve işinden zevk alan kişi ideal sağlığa sahip demektir.”¹ İnsanların “ideal sağlığa” ulaşabilmeleri ve ulaşılan “ideal sağlığın” kalıcı hale gelebilmesi için pek çok çalışma yapılmaktadır. Çok çeşitli terapi sistemleri geliştirilmektedir.

Terapi sistemleri ses, manyetik uyarım, ışık, koku şeklinde uyarıcılarla vücudu dengeye getirmeye çalışır. Bu dengeleme sonrasında varsa herhangi bir hastalık durumunun giderilmesi hedeflenir. Bu uyarıcıların en hızlısı ve en zararsızı ışıktır. Işığın tedavi amaçlı kullanımı kadim Mısır’a kadar uzanmaktadır. Profesör Isamu Akasaki, Hiroşi Amano ve Şuji Nakamura tarafından mavi LED’in bulunması sonrasında ışık terapi sistemlerinde LED ilk sırayı almıştır.

LED Fototerapi Sistemleri ile ilgili çalışmalar ABD, Kanada, Yeni Zelanda, Almanya, Rusya, Güney Kore, Japonya ve Çin’de yoğunluktadır. Bu saydığımız ülkelerde AR-GE faaliyetleri sonucunda çeşitli ürünler satışa sunulmaktadır. Satışa sunulan ürünlerin büyük çoğunluğu kişisel kullanıma yöneliktir.

Ülkemizde de LED Fototerapi Sistemlerine ilgi giderek artmaktadır. Ne yazık ki ülkemizde AR-GE çalışmaları ya da üretim konusunda herhangi bir ize rastlanmamaktadır. LED Fototerapi Sistemlerine ilgi duyanların büyük bölümü Lazer ile LED’i karıştırmaktadır. Lazerin ışık çıkış gücü çok yüksek olduğundan uygun kullanılmadığında doku hasarlarına neden olabilmektedir. LED’lerin ışık çıkış gücü düşük olduğu için herhangi bir riski yoktur. Bu nedenle görünür / kızılötesi LED ışık tedavisi Amerika Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından önemsiz riske sahip olduğundan insanlarda kullanımını onaylamıştır.²

Ülkemizde ışık ile tedavi edilebileceğine şüpheyle bakılmaktadır. Ne yazık ki ( bitkiler dışında ) canlılar için ışık ancak görme faaliyetinde yararlı olmaktadır inancı insanların kafasında yer etmiştir.

Işık, yayılım yönüne ve birbirine dik olan, hem elektrik hem de manyetik alanda salınım yapan bir çapraz elektromanyetik dalgadır. Işık dalgası enine ( yandan yana ) elektromanyetik dalgadır. Bu elektromanyetik dalgada hem elektrik hem de manyetik alanlar dalganın yayılım yönüne göre ve diğerine 90⁰ açı yapacak şekilde düşey salınım yapar. Işık aynı zamanda foton olarak adlandırdığımız bir parçacıktır. Her foton kuantum adı verilen bir enerji içeriğine sahiptir. Işık, genellikle kızılötesi ışınım ve ultraviyole ışınımını kapsayan aralıktaki elektromanyetik dalgaları ifade eder. Dalga boyu yaklaşık 400 nm ile 800 nm arasında değişen bir ışık görünür ışık olarak adlandırılır ve insanların çıplak gözle görebildiği ışıktır. Işığın herkes tarafından bilinen etkilerinden birkaç örnek verirsek;

  • Günümüzde en bilinen ve yaygın kullanım alanı Yenidoğan Sarılığı tedavisindedir. Bu konuda Acıbadem Hastanesi web sayfasında; “Eğer bilirubin seviyesi yüksek ise bebek “fototerapi” denilen özel dalga boyunda ışık yayan lambalar altında ışık tedavisine tabi tutuluyor. Bu ışık sarılığa neden olan bilirubinin idrarda çözünerek vücuttan atılmasını sağlıyor. Fototerapi bebeğe herhangi bir şekilde zarar vermiyor.”³

  • Diğer bir örnekte ameliyathanelerin sterilizasyonudur. Bu amaçla UVC ışınları kullanılmakta ve olağanüstü başarılı sonuçlar alınmaktadır.

Dr. Belma Türsen ile Prof. Ümit Türsen’ in “Dermatolojide Işık Yayan Diyot (LED)”⁴ derleme makalesinde LED’in insan vücuduna etkisi hakkında şunları belirtmiştir:

Bitkilerin klorofil kullanarak güneş ışığını çevirebilme mekanizmaları gibi, LED’ler doğal intraselüler fotokimyasal reaksiyonları da tetikleyebilmektedirler. … Fibroblastlar gibi LED’e maruz kalan hücreler ATP üretimini artırır, tekli oksijen gibi reaktif oksijen ürünlerini düzenler, apoptosis azalması ve önlenmesini sağlayıp, anjiyogenezi uyarır, kan akımını artırır ve transkripsiyon faktörlerini uyarır. Bu sinyal uyarı yolakları özellikle fibroblastlar gibi hücre proliferasyonunu ve migrasyonunu artırıp, interlökin ve tümör nekrosis faktör – alfa gibi sitokinler, büyüme faktörleri ve inflamatuvar medyatörlerin modülasyonunu sağlar ve anti – apoptotoik proteinlerinin artışına yol açar. Fotodissokasyon teorisinde nitrik oksit inflamatuvar süreçlerde rol alan önemli bir oyuncudur ve nitrik oksit tarafından sitokrom C oksidaza engel olur. LED tedavisi nitrik oksidin fotodissokasyonuna veya solunum zincir aktivitesinden sorumlu C oksidaz tekrar oksijen kazanması için ekstrasellüler matrikse müdahale eder.

Dünyada çeşitli hastalıkların tedavisi amacıyla LED Fototerapi Sistemleri ile ilgili çalışmalar sürdürülmektedir. Yapmış olduğumuz literatür taramasında ulaştığımız binlerce araştırma sonuç raporlarından bazıları şunlardır:

  • Kırmızı LED ile cilt lekelerinin tedavi edilebildiği gözlenmiştir.⁵

  • Tekrarlayıcı sedef hastalığında 633 nm ve 830 nm dalga boylarından oluşan LED Fototerapinin etkinliğinin değerlendirildiği beş hafta süren araştırmada, iyi sonuçlar alınmıştır.⁶

  • Kronik venöz ülserinde 660 nm ve 890 nm dalga boylarından oluşan LED Fototerapinin etkinliğinin değerlendirildiği doksan gün süren araştırmada, LED Fototerapinin kronik venöz ülserinin iyileşmesine yardımcı olduğu gözlenmiştir.⁷

  • 670 nm LED ile yapılan araştırmada, yaraların iyileşme sürecinin hızlandığı gözlenmiştir.⁸

  • Geleneksel güneş koruyucularının sakıncalarını ortadan kaldırmak ve UV hasarlarını engellemek amacıyla 660 nm LED ile yapılan çalışmada; 660 nm LED ışığının deriye doğal bir direnç kazandırdığı görülmüştür.⁹

  • Cilt yenilenmesinde 633 nm ve 830 nm dalga boylarından oluşan LED Fototerapinin etkisi üzerine yapılan dört haftalık çalışmada, LED Fototerapinin cilt gençleşmesi için etkili olduğu gözlenmiştir.¹º

  • Emziren kadınlarda meme başı travmalarının tedavilerinde LED kullanılması çalışmasında, LED uygulamasının meme başı travmasının iyileşme sürecini hızlandırdığı gözlenmiştir.¹¹

  • 3. derece yanık oluşturulan sıçanlarda LED ile tedavi süreci incelenmiştir. Sonuçta, kontrol grubuna göre LED ile tedavi grubunda iyileşmenin belirgin bir şekilde etkili olduğu gözlenmiştir.¹²

  • 660 nm ve 890 nm dalga boylarından oluşan LED Fototerapisinin kronik diyabetik bacak ülserlerindeki etkilerinin gözlendiği doksan günlük araştırmada, diğer tedavilere cevap vermeyen kronik diyabetik bacak ülserlerinde iyileşme sağlandığı bildirilmiştir.¹³

  • 18 – 48 yaş aralığında kırk bir erkeğin ( 22 aktif, 19 plasebo ) saçları 3 mm kesildi. 655 nm 30 adet LED ile her gün 25 dakika olmak üzere 16 hafta uygulama yapıldı. Aktif erkeklerin plasebo erkeklere göre saç sayısı belirgin bir biçimde artmıştır. ¹⁴

  • 18 – 60 yaş aralığında kırk yedi kadının saçları 3 mm kesildi. Her gün 25 dakika olmak üzere 16 hafta 30 adet 655 nm LED ile uygulama yapıldı. Sonuçta, plasebo grubuna göre LED uygulaması yapılan kadınların saç büyümesinde %37 artış olduğu görülmüştür.¹⁵

  • Birçok tıbbi ve cerrahi yaklaşıma rağmen Asyalı yetişkinlerde Tiroidektomi izlerinin önlenmesi zordur. 590 nm ve 830 nm dalga boylarındaki LED dizinleri ile bu izlerin önlendiği görülmüştür.¹⁶

  • 670 nm LED ile fareler üzerinde yapılan çalışmada UVA ve UVB ışınlarından kaynaklı ters gen ekspresyonunu düzelttiği görülmüştür.¹⁷

  • 940 nm LED ile farelerde kolitin indüklediği iltihaplanma sürecinin hafifletildiği gözlenmiştir.¹⁸

  • Kırmızı ve yakın kızılötesi spekturumda düşük yoğunluklu LED Fototerapi ile akut ağrıların azaltıldığı görülmüştür.¹⁹

  • Yakın kızılötesi LED Fototerapi ile sporcu yaralanmalarında ağrı kontrolü, kan akışı artırıcı ve kas spazmını çözücü ( tüm yönleriyle kas – iskelet yaralanmalarında tedavi ) etkilerinin olumlu olduğu görülmüştür.²º

  • 850 nm yakın kızılötesi LED Fototerapi ile iskelet kasının onarım sürecinde kollajen desteğinin artırıldığı görülmüştür.²¹

  • 635 nm LED Fototerapinin osteoporoz tedavisine alternatif yaklaşım olduğu görülmüştür.²²

  • Kırk sağlıklı olgun Yeni Zelanda tavşanlarının sağ siyatik sinirlerine hasar verildi. On dört gün boyunca kırmızı ve mavi ışıklardan oluşan LED Fototerapi ile uygulama yapıldı. Sonuçta iyileşmede anlamlı düzeyde artış gözlenmiştir.²³

  • Kırmızı ve yakın kızılötesi LED Fotobiyomodülasyonu ile travmatik beyin hasarının tedavisinde olumlu sonuç gözlenmiştir.²⁴

  • Kırmızı LED uygulamasının sperm kalitesini artıran güvenli bir araç olduğu gözlenmiştir.²⁵

  • Kırmızı ve yakın kızılötesi LED Fototerapi ile bir dizi sinir sistemi hasarında, muhtemelen oksidatif stresi azaltarak fonksiyonel ve morfolojik sonuçları iyileştirdiği gözlenmiştir.²⁶

  • Intestinal olmayan beyin hasarı ve kalıcı kognitif işlev bozukluğu olan 12 hastada ( 26 – 62 yaş aralığı ) kırmızı ve yakın kızılötesi LED ile bilincin geliştirilip iyileştirilmesinin incelemesi yapılmıştır. Pazartesi, Çarşamba, Cuma günlerinde olmak üzere 6 hafta uygulanmıştır. Sonuçta katılımcılar, gelişmiş uyku ve daha az travma sonrası stres bozukluğu bildirmişlerdir. Ayrıca katılımcılar ve aileleri ile yapılan görüşmelerde sosyal ilişkilerinde, mesleki işleri yerine getirme konusunda daha iyi yetenek sergiledikleri belirtilmiştir.²⁷

  • Genel olarak, 635 nm LED uygulamasının kemik remodelinginin düzenlenmesinde önemli bir rol alabileceği değerlendirilmektedir.²⁸

  • Romatoid Artrit ( RA ) eklem iltihabı ve ağrılarını içeren sistemik bir otoimmün bozukluktur. Monosit kemotaksis proteini MCP – 1, RA’nın enflamatuvar durumunda önemli bir kemokindir ve plazmada MCP – 1 seviyeleri RA’da eklem inflamasyonu için bir belirteç olarak tanımlanmaktadır. Sıçanlara tip II kollajen immünize edildi ve CIA gelişimi doğrulandı. CIA sıçan eklemlerine haftada üç seans olarak iki hafta 840 nm LED uygulaması yapıldı. LED uygulaması, sıçanlarda diz eklemi sinovyal dokusunda MCP – 1 azaltılması yoluyla RA ile ilgili iltihaplanmayı azalttı.²⁹

  • Aşil tendiniti tedavisinde LED kullanımı için 56 erkek wistar üzerinde deneyler yapıldı. 880 nm LED uygulaması inflamatuar hücrelerin sayısını azaltarak, sıçanlarda kalojenaz kaynaklı tendinit enflemasyon belirtilerinin azaldığı görülmüştür.³º

  • Diş eti yaralarının iyileşmesinde kırmızı LED uygulanmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır.³¹

  • Yakın kızılötesi LED uygulaması ile atletlerin kas performansının arttığı görülmüştür.³²

  • Beyindeki β – amiloid peptidlerinin anormal toplanması, Alzheimer hastalığının önemli bir patolojik sapmasıdır. β – amiloid agregasyonunun bastırılması Alzheimer tedavisi için çözüm olarak düşünülmektedir. Yeşil LED ile yapılan çalışmada β – amiloidin neden olduğu sitotoksisitenin azaldığı gözlenmiştir.³³

  • Alzheimer hastalığı ve bunama olan yaş ortalaması 72 olan kadınlara, haftada 2 kez toplam 4 hafta 627 nm LED tedavisi uygulanmıştır. Uygulama sonrasında serebral arterlerde kan akışında iyileşme görülmüştür. ³⁴

  • 25 çocukta kemik büyümesi ve kemik yoğunluğu üzerinde LED etkileri araştırıldı. Sonuçta mavi, yeşil, sarı, turuncu ve kırmızı renk LED uygulamasının kemik yoğunluğunu, femur kortikal kemik kalınlığını ve kemik yaşını geliştirdiği görüldü.³⁵

  • Yaşlı nüfusta artan kardiyovasküler hastalık riski ile ilgili yapılan araştırmada, koşu bandı egzersizinde 850 nm LED uygulamasının postmenopozal kadınlarda maksimum performansı ve egzersiz sonrası iyileşmeyi artırdığı bulunmuştur.³⁶

  • Osteoartrit tedavisinde kırmızı ve yakın kızılötesi LED’in etkilerinin görülebilmesi için tavşanlar üzerinde yapılan deneylerde, LED uygulaması ile osteoartrit eklemlerde inflamasyon düzeylerinde azalma olduğu görülmüştür.³⁷

  • Romatoid artrit tedavisinde LED kullanımının etkileri konusunda yapılan araştırmada, IR LED uygulamalarının olumlu sonuç verdiği görülmüştür.³⁸

  • Yakın kızılötesi LED ile sıçanlar üzerinde yapılan Parkinson hastalığı çalışmalarında olumlu sonuçlar alındığı belirtilmektedir.³⁹

  • Mukozit, kanser kemoterapisinin ağızda çiğneme ve yutma ile ilgili en yaygın görülen komplikasyonudur. Hastaların yemek yemesine ve oral ilaç kullanımına engel olur ve tedavinin kesilmesine neden olabilir. 630 nm LED ile yapılan 14 günlük uygulamada, oral mukozit şiddetinin azaldığı belirlenmiştir.⁴⁰

  • Alzheimer ve Parkinson Hastaları üzerinde yapılan çalışmada Yakın kızılötesi LED tedavisinin nöron ölümünü durdurabilen güvenli ve etkili bir tedavi olduğu saptanmıştır.⁴¹

  • Kore İleri Bilim ve Teknoloji Enstitüsü (KAIST) ve Kore Biyobilim ve Biyoteknoloji Araştırma Enstitüsü’nden bilim adamları mavi LED ışıkları ile yaptıkları araştırmada sineklerde ve kasta hasar, nöronal apoptoz, motilitede bozulma ve uzun ömürlülük gibi meyve sineklerinde Alzheimer hastalığının semptomlarının azaldığını saptadılar.⁴²

  • MIT Media Lab.’da 40 Hz frekansa sahip mavi LED şerit ile yapılan denemelerde ileri amiloid birikimine sahip farelerde amiloid plaklarını azaltıp azaltmayacağını araştırdılar. Farelere yedi gün boyunca günde bir saat 40 Hz frekansa sahip mavi LED şerit ile ışık uygulandıktan sonra, hem plaklar hem de serbest yüzen amiloid belirgin şekilde azaldığını saptadılar.⁴³

Won-Serk Kim ve R. Glen Calderhead tarafından 2011 yılında yapılan “Işık yayan diyot fototerapi (LED-LLLT) gerçekten etkili midir?”⁴⁴ adlı çalışmada LED Fototerapinin uygun koşulları sağlandığında etkili olduğu belirtilmektedir. Yazarlara göre LED fototerapi aşağıdaki üç kriteri karşılamalıdır.

  • Kullanılan LED sistemi her şeyden önce ve en önemlisi, hedef hücreler veya kromoforlar için doğru dalga boyuna sahip olmalıdır. Günümüzde, yayınlanmış literatür, aktif iltihaplı akne vulgarisin sadece hafif tedavisi için 415 nm ve 633 nm’lik bir kombinasyonla, yara iyileşmesi, ağrı, anti-enflamatuar tedavi ve cilt gençleştirmesinin tüm yönleri için 830 nm’yi güçlü bir şekilde göstermektedir. Eğer dalgaboyu yanlış ise, optimum emilim gerçekleşmeyecek ve fotobiyolojinin ilk kanunu olarak, Grotthus-Draper yasası emilim olmaksızın tepki göstermeyebilir.

  • İkinci olarak, ışık şiddeti, yani güç yoğunluğu (W / cm 2 ) yeterli olmalıdır.

  • Son olarak, doz veya akıcılık da yeterli olmalıdır (J / cm 2 ), ancak güç yoğunluğu çok düşükse, ideal enerji yoğunluğunu veya dozunu elde etmek için ışınlama süresini uzatmak büyük olasılıkla yeterli bir nihai sonuç vermeyecektir. Çünkü karşılıklılık kuralı olan Bunsen-Roscoe, fotobiyolojinin ikinci kanunu, düşük olay güç yoğunlukları için geçerli değildir.

Kim ve Calderhead tarafından yapılan çalışmadaki kriterleri esas alarak bizler;

  • Uygun dalga boyu,

  • Uygun güç yoğunluğu,

  • Uygun uygulama süresi

gerekliliklerini yerine getiren LED Fototerapi Sistemleri geliştirmeye çalışıyoruz. Bu kriterlere ek olarak uygun frekans uyguluyoruz.

1975 yılında Prof. Eritz Popp ve öğrencisi Bernand Ruth tarafından çok zayıf ışığın hücresel radyasyonunu ölçebilmek için ilk “emisyon fotometresi” yapıldı. “Emisyon fotometresi” ile Popp ve Ruth yaşayan hücrelerin fotonlar aracılığıyla bilgi paylaşımı yaptıklarını ispat ettiler. Bu fotonlara biyofoton adı verilmektedir. Hücreler arası bilgi iletimi biyofotonlar ile yapılmakta ve hücresel iletişim ışık hızında gerçekleşmektedir. Biyofotonların varlığı LED Fototerapi Sistemlerini diğer seçeneklerden biraz daha üstün kılmaktadır.

Aksi bir durum olmadığı sürece bizler yakın kızılötesi LED kullanmaktayız. Bunun gerekçesi ise hücrelerin optik penceresinin 600 nm ile 1100 nm aralığında olması⁴⁵ ve yakın kızılötesi ışıkların daha derine işleyebilmesidir. Bu sayede daha çok biyofoton aktif hale getirilmekte ve daha az sürede istenilen sonuç alınabilmektedir.

Geliştirmeye çalıştığımız LED Fototerapi Sisteminde duruma göre uygun frekanslar uygulanmaktadır. Sistem rezonans mantığına göre tasarlanmıştır. Belirli bir frekansta titreşen bir sistemin, aynı frekanstaki dış titreşimin etkisiyle yüksek genliğe ulaşmasına rezonans denir. Titreşen cisimlerin doğal frekansları ile dışarıdan etki eden zorlayıcı frekansın değeri aynı olduğunda, yani birbirine eşit olursa, cismin genliği her titreşimde artar ve sonuçta en yüksek değerine ulaşır.

Rezonans konusunu yaygın kullanılan bir örnekle açıklamaya çalışalım. Mikrodalga fırınlar rezonans mantığı ile çalışmaktadır. Su moleküllerinin hareket edeceği frekans 2,5 Ghz.’dir. Bu değer mevcut frekans değeridir. Mikrodalga fırında frekans üreteci olarak magnetron kullanılmaktadır. Magretron çalıştırıldığında zorlayıcı frekans olan 2,5 Ghz uygulanır ve su molekülleriyle etkileşime geçtiğinde rezonansa girer. Bu titreşim sonucunda sürtünmeyle ısı açığa çıkar ve yemeğiniz ısınır.

Geliştirmiş olduğumuz fototerapi sistemlerinde oluşan rezonans haliyle vücudumuzda tıkalı bulunan enerji merkezleri açılmaktadır. Düzensiz çalışan enerji merkezleri düzenli hale gelmektedir.

Rezonansın tanımından da anlaşılacağı üzere LED Fototerapi Sistemi kişilere uygulandığında ilk başlangıçta mevcut olumsuzlukları artırmaktadır. Biz rezonansın gerçekleşmesi için geçen süreye uyumlanma süreci adını vermekteyiz.

Uyumlanma süreci;

  • Kişinin ruhsal durumuna,

  • Rahatsızlığın süresine,

  • Uygulanan LED kaynağının gücüne,

  • Uygulanan frekans değerlerinin süresine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.

KAYNAKÇA:

  1. Mayer, Dr. Emeran; Çev: Aktaş, Dr. Erkan; Beyin – Bağırsak Bağlantısı; Paloma Yayınevi; 2. Baskı; İstanbul, 2017; Sayfa 263

  2. http://www.dermatoz.org/2015/2/dermatoz15062d3.pdf

  3. https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/yenidogan-sariligi/#tedavi-yontemleri

  4. http://www.dermatoz.org/2015/2/dermatoz15062d3.pdf
  5. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27174640
  6. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19764893
  7. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19196110
  8. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18177400
  9. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18306161
  10. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17566756
  11. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22283620
  12. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21981305
  13. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19588536
  14. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24078483
  15. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25124964
  16. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26981718
  17. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26398729
  18. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27424097
  19. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27056078
  20. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27141153
  21. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26873500
  22. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26391894
  23. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26415928
  24. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26280257
  25. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25847890
  26. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25867757
  27. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24568233
  28. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23812848
  29. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24511187
  30. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20662032
  31. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25630628
  32. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25585514
  33. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25457982
  34. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25277249
  35. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25071311
  36. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22382875
  37. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21658899
  38. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20230993
  39. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18848925
  40. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18951429

  41. www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4707222/

  42. indianexpress.com/article/lifestyle/health/led-lights-may-help-treat-alzheimers/

  43. http://news.mit.edu/2016/visual-stimulation-treatment-alzheimer-1207

  44. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3799034/

  45. Çakmak, Anıl Sera; Tez Danışmanı Prof. Dr. Gümüşderelioğlu; Biyofiziksel Ve Biyokimyasal Uyaranlarla Desteklenmiş Doku İskeleleri İle Mezenkimal Kök Hücrelerin Osteojenik Farklılaşmasının İncelenmesi; Hacettepe Üniversitesi Doktora Tezi, 2014